Με αφορμή την έκθεση φωτογραφίας στη Βασιλική του Αγίου Μάρκου
«Γάζα, γη που αιμορραγεί»
της Νάντιας Βαλαβάνη
Η ενεργή μνήμη μετά την παρέλευση ενός γεγονότος, όσο συγκλονιστικό κι αν είναι αυτό, είναι πάντοτε σύντομης διάρκειας – κάποτε επικίνδυνα σύντομης. Επικίνδυνα, εφόσον απ’ αυτό το γεγονός δε βγαίνουν μόνο πολιτικο-διαπαιδαγωγητικά συμπεράσματα για το σήμερα και το αύριο, αλλά παραμένουν ανοιχτά όλα τα ζητήματα και οι αιτίες που το προκάλεσαν, έτοιμα να ξαναματώσουν στην πρώτη ευκαιρία.
Μια τέτοια πληγή χαίνουσα είναι και το τελευταίο επεισόδιο στην ιστορία της Αντίστασης των Παλαιστινίων για τη δημιουργία ελεύθερου Παλαιστινιακού Κράτους, ο βομβαρδισμός και η εισβολή χερσαίων ισραηλινών στρατευμάτων επί 3 βδομάδες στη Λωρίδα της Γάζας. Όπως σωστά επισημαίνεται στον τίτλο της έκθεσης φωτογραφίας των Σπύρου Τσακίρη και Περικλή Αντωνίου, που άνοιξε τις πόρτες της στις 6 Μαίου στο Ηράκλειο οργανωμένη από τη Μη Κυβερνητική Οργάνωση Ελληνικό Καραβάνι Αλληλεγγύης και φιλοξενούμενη του Δήμου Ηρακλείου στη Βασιλική του Αγίου Μάρκου, η Γάζα συνεχίζει να αιμορραγεί. Aφού στοίχισε τη ζωή σε 1300 ανθρώπους, το 1/3 κάτω από 18 χρονών, τα 2/3 άμαχοι, και σε περισσότερους από 3500 τραυματίες, πολλοί απ’ αυτούς παιδιά, που θα μείνουν ακρωτηριασμένα και ανάπηρα για όλη τους τη ζωή, τερματίστηκε προφανώς όπως είχε από την αρχή σχεδιαστεί: Την παραμονή της ανάληψης της εξουσίας από τον Ομπάμα, έτσι ώστε ο νέος Αμερικανός Πρόεδρος να μη χρειαστεί να πάρει θέση και να πιέσει, έστω και για τα μάτια του κόσμου, για οτιδήποτε το Ισραήλ.
Ο πληθυσμός σε ρόλο φωτορεπόρτερ
Σε έναν κόσμο που κυριαρχεί η προπαγάνδα της εικόνας ήταν αδύνατος ο οπτικός εξωραϊσμός της επιχείρησης «Συμπαγές μολύβι» - μιας στρατιωτικής επιχείρησης που, σύμφωνα με την μεταγενέστερη αποκάλυψη του ίδιου του Υπουργού Άμυνας του Ισραήλ Εχούντ Μπαράκ, προετοιμαζόταν επί 6 μήνες, δηλ. κατά τη διάρκεια της εκεχειρίας, ως προς τη ρίψη ρουκετών, Ισραήλ-Χαμάς. Ήταν άρα «φυσικό» για μια τέτοια επιχείρηση να παρθούν μέτρα πριν απ’ όλα φίμωσης της λήψης εικόνων. Να απαγορευτεί η οποιαδήποτε παρουσία φωτορεπόρτερ και τηλεοπτικών συνεργείων, ακόμα κι «ενσωματωμένων» κατά τα πρότυπα του πολέμου στο Ιράκ. Κι αυτό το πέτυχαν πλήρως: Κανένας επαγγελματίας της εικόνας δε μπόρεσε να δρασκελίσει τα σύνορα μιας λουρίδας ελάχιστων τετραγωνικών μέτρων κατά τη διάρκεια αυτών των εικοσιδύο ημερών.
Τ’ ότι το embargo ποτέ δεν υπήρξε πλήρες, ότι έφθαναν καθημερινά μέχρι τα μάτια μας κάποιες εικόνες από τους βομβαρδισμούς και τη χερσαία εισβολή, από τα νοσοκομεία και τα ερείπια, οφείλεται κυρίως στις κάμερες των κινητών τηλεφώνων, δηλ. σε μια μορφή σύγχρονης τεχνολογίας τόσο ευρείας διασποράς ώστε η χρήση της να μη μπορεί να ελεγχθεί πλήρως. Οφείλεται επίσης σ’ ένα αριθμό από μικρές ψηφιακές κάμερες, με τις οποίες το ισραηλινό κίνημα ειρήνης εφοδίαζε τα τελευταία χρόνια εφήβους, κυρίως κορίτσια, στα Κατεχόμενα για να είναι σε θέση να καταγράφουν, ώστε να υπάρχει μαρτυρικό υλικό, σκηνές από τις νυχτερινές ισραηλινές επιδρομές στις παλαιστινιακές πόλεις και οικισμούς. Τις εικόνες που είδαμε, λοιπόν, κατά τη διάρκεια των γεγονότων τις οφείλουμε στον πληθυσμό της Γάζας, κι ιδιαίτερα στη νεολαία της, σε ρόλο cameramen, camerawomen και φωτορεπόρτερ. Οι επαγγελματίες της εικόνας μπόρεσαν να μπουν, και μάλιστα με μεγάλη καθυστέρηση, μόνο μετά τον τερματισμό της επιδρομής. Και οι εικόνες τους μεταδόθηκαν εξαιρετικά περιορισμένα: Από τη στιγμή που η πολεμική επιδρομή τερματίστηκε, τα τηλεοπτικά και άλλα μέσα είχαν ήδη στραφεί σε διαφορετικά θέματα διεθνούς ενδιαφέροντος.
Οι δύο φωτογράφοι
Από τους δύο φωτογράφους της έκθεσης ο, επικεφαλής του φωτογραφικού τμήματος της εφημερίδας Ελευθεροτυπία, Σπύρος Τσακίρης, αν και νέος στην ηλικία είναι παλαίμαχος πολεμικός ανταποκριτής: Έχει καλύψει με τη φωτογραφική του μηχανή όλους τους πολέμους των τελευταίων 15 χρόνων. Όσο για τον Περικλή Αντωνίου, που ασχολείται κυρίως με την καλλιτεχνική φωτογραφία κι έχει στο ενεργητικό του συμμετοχή σε δεκάδες ατομικές και συλλογικές εκθέσεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό και δύο μονογραφίες, τη μία από την εμπόλεμη Γιουγκοσλαβία, συμμετέχει εδώ και πολλά χρόνια σε αποστολές του Ελληνικού Καραβανιού Αλληλεγγύης σε εμπόλεμες ζώνες. Ο Αντωνίου είναι ο Έλληνας φωτογράφος που δικάζεται στις 18 Μαίου στο Λονδίνο, επειδή αυτό το Πάσχα έπαιρνε φωτογραφίες πλήθους στο λονδρέζικο μετρό…
Ο Τσακίρης και ο Αντωνίου είχαν την τύχη και την εξυπνάδα να καταφέρουν να είναι η πρώτη αποστολή που πέρασε αμέσως μετά την κατάπαυση του πυρός τα σύνορα από την Αίγυπτο, κι ενώ οι Αιγύπτιοι συνέχιζαν ακόμη να παρεμποδίζουν άλλες ανθρωπιστικές αποστολές, φαρμακευτική βοήθεια, μηχανικούς για την ανοικοδόμηση κλπ. Συνόδευαν άλλα μέλη του Ελληνικού Καραβανιού Αλληλεγγύης, τα οποία μετέφεραν ένα σημαντικό χρηματικό ποσό προορισμένο για 200 «υιοθετημένα» από το Καραβάνι παιδιά, ορφανά παλιότερων επιδρομών, στα οποία είχε προστεθεί κι ένας αριθμός από παιδιά που είχαν μόλις ορφανέψει. Μπόρεσαν έτσι να φτάσουν στον τόπο του μαρτυρίου 1,5 εκατομμυρίου ανθρώπων εγκλωβισμένων σε μόλις 370 τετραγωνικά χιλιόμετρα γης μόλις σίγησε η επιδρομή. Αναζητώντας μεταξύ νοσοκομείων κι ερειπίων συγκεκριμένες μανάδες, οι οποίες ήταν και οι αποδέκτες ενός χρηματικού ποσού 200 δολαρίων για κάθε παιδί, με τον περιορισμό των δύο παιδιών ανά οικογένεια - πρόκειται για μεγάλες οικογένειες, συνήθως με 7-15 παιδιά και μια μάνα που αγωνίζεται να τα βγάλει πέρα μόνη της, χωρίς άντρα – κατάφεραν να καταγράψουν την πραγματικότητα ενώ ακόμα τα χαλάσματα κάπνιζαν. [Κυριολεκτικά: Ο ανταποκριτής της Γκάρντιαν βρήκε βλήμα λευκού φωσφόρου, το οποίο έκαιγε ακόμα 15 μέρες μετά…] Και κατέγραψαν τις εικόνες στην έκθεση μαζί με χιλιάδες άλλες ακόμα. Χάριν του παλαιστινιακού λαού – πριν απ’ όλα για τα παιδιά της Παλαιστίνης, που είναι και το κύριο θέμα των φωτογραφιών τους. Αλλά και για χάρη μας.
Η έκθεση
Επέλεξαν τα συγκλονιστικά θέματα των φωτογραφιών τους έτσι ώστε να μην εμφανίζονται αίματα και πτώματα. Στο επίκεντρο του φακού τους βρίσκεται η συνέχιση της καθημερινής ζωής, με επίδειξη μεγάλης αξιοπρέπειας, μέσα στα χαλάσματα. Θέματα τους αποτελούν οι «ελεύθεροι πολιορκημένοι» της Λουρίδας της Γάζας - παιδιά, γυναίκες και άντρες, πολλοί απ’ τους οποίους έχουν χάσει τα πάντα - και η απαράμιλλη απλότητα, θάρρος κι αποφασιστικότητα που αποπνέουν συνεχίζοντας τη ζωή τους μετά την καταστροφή των κυριότερων υποδομών που την κάνουν βιώσιμη: υδραγωγείων, σταθμών παραγωγής ηλεκτρισμού, νοσοκομείων, σχολειών, αποθηκών τροφίμων, δημόσιων υπηρεσιών, μαγαζιών, βιοτεχνιών και βέβαια σπιτιών (24.000 κτίρια έχουν υποστεί πολύ σοβαρές ζημιές ή και ολοκληρωτική καταστροφή). Το αποτέλεσμα που έχουν αυτές οι φωτογραφίες είναι, παρ’ όλα αυτά, γκροτέσκο και συχνά σουρεαλιστικό. Όπως εξήγησε ο Περικλής Αντωνίου, δεν πρόκειται για φωτογραφίες καλλιτεχνικές, αλλά για φωτογραφίες-ντοκουμέντα. Ο επισκέπτης της έκθεσης εύκολα διαπιστώνει ότι από το άλογο που φρουμάζει, ένα ευθύ σχόλιο του Τσακίρη στην Γκερνίκα του Πικάσο, μέχρι τις σχεδόν αλλόκοτες φιγούρες εφήβων που προβάλλουν μέσα απ’ τα ερείπια με φίλτρο το τζάμι του παμπρίζ του αυτοκίνητου του Αντωνίου, η κάθε φωτογραφία έχει τη δική της φωνή. Τέτοιες φωτογραφίες δε χρειάζονται ιδιαίτερα σχόλια. Ο κάθε θεατής τους είναι σε θέση να προσλάβει και να επεξεργαστεί, με βάση την προσωπική κοινωνική και πολιτική του πείρα, τα πολλαπλά μηνύματα που εκπέμπουν.
Η έκθεση άνοιξε για πρώτη φορά στην Αθήνα το Φεβρουάριο του 2009 κι επαναλήφθηκε μετά από απαίτηση πολλών το Μάρτιο. Το Ηράκλειο είναι ο πρώτος εκτός Αθήνας σταθμός της σε μια περιοδεία που θα κρατήσει όλη τη χρονιά και ελπίζω ότι θα γίνει δυνατό να συμπεριλάβει σημαντικές πόλεις της χώρας. Ποια είναι όμως η ιδιαίτερη αξία αυτής της έκθεσης;
Μνήμη και κρίση
Κατά τη γνώμη μου, πέρα από την καλλιτεχνική της αξία η έκθεση πριν απ’ όλα αξίζει επειδή έρχεται να μας βρει μετά τα γεγονότα: Σε μια προσπάθεια θεραπείας αυτού του χαρακτηριστικού της μνήμης που αναφέρθηκε στην αρχή. Βέβαια τα πανώ και τα μπαλόνια που άνοιξαν και πέταξαν στον πρόσφατο διεθνή ποδοσφαιρικό αγώνα Ελλάδας-Ισραήλ εδώ στο Ηράκλειο, δείχνουν ότι οι τρεις βδομάδες της Γάζας δεν έχουν ολότελα ξεχαστεί. Κι αυτό είναι καλό. Γιατί αν τότε χρειαζόταν η πιο δυνατή διεθνή αλληλεγγύη για να σταματήσει το μακελειό ενός πληθυσμού στην κυριολεξία μαντρωμένου σε μια στενή λουρίδα γης αποκομμένη από όλο τον υπόλοιπο κόσμο, τώρα χρειάζεται μια πολύ πιο δύσκολη αφύπνιση όλων: Στο γεγονός ότι οι κάτοικοι αυτής της λουρίδας εξακολουθούν να λαθροβιώνουν σε μια φυλακή έκτασης 370 τετραγωνικών χιλιομέτρων.
Με τον ισραηλινό στρατό στο ρόλο των δεσμοφυλάκων: Με φυλάκια που ανοίγουν μόνο όποτε και όσο οι φρουροί τους αποφασίσουν. Με πλήρες embargo τροφίμων και φαρμάκων ακόμα μέχρι σήμερα: Τέσσερις μήνες μετά τον τερματισμό της επιχείρησης «Συμπαγές μολύβι», καμιά ανθρωπιστική αποστολή τροφίμων και φαρμάκων δεν είναι σε θέση να διαβεί τα σύνορα. Τρόφιμα και φάρμακα περνά μέσα μόνο ο ΟΗΕ, κι αυτός όμως μόνο όσα και όποτε οι Ισραηλινοί αποφασίσουν.
Με την πλειοψηφία του πληθυσμού άνεργους πολύ πριν ξεκινήσει η παγκόσμια οικονομική κρίση και τα 4/5 να εξαρτώνται για την επιβίωση τους από την επισιτιστική βοήθεια του ΟΗΕ ήδη πριν την Ισραηλινή πολεμική επιδρομή… Με τους ελάχιστους εργαζόμενους να παρεμποδίζονται να πάνε στις εκτός Γάζας δουλειές τους. Με τα παιδιά να κάνουν μάθημα στα ερείπια. Στις συνθήκες της παγκόσμιας κρίσης σήμερα, με κυρίαρχο διεθνές motto ο σώζων εαυτόν σωθήτω, τα αποκλεισμένα κατεχόμενα εδάφη είναι από τα υψηλότερης επικινδυνότητας να συμβεί αυτό που στην αποστειρωμένη, πολιτικά ορθή γλώσσα αποκαλούν “ανθρωπιστική καταστροφή”. Όχι απλώς η διαρκείας, αυτή που τόσα χρόνια ξετυλίγεται εκεί μακριά απ’ τα φώτα της δημοσιότητας. Ούτε καν η πολύ μεγάλη, η επαπειλούμενη μετά την καταστροφή των υποδομών το Γενάρη του 2009.
Αυτό είναι το πρώτο και κυριότερο, που οι φωτογραφίες αυτές δε μας επιτρέπουν να ξεχάσουμε.
Φωτογραφίες για ένα Ειδικό Δικαστήριο
Οι δύο φωτογράφοι κατά την παραμονή τους στη Γάζα χρησιμοποιούσαν ως κατάλυμα ύπνου τα νοσοκομεία – ό,τι κοντινότερο στους ξενώνες που κείτονταν σε ερείπια. Το δεύτερο, ως προς την αξία αυτής της Έκθεσης, έχει να κάνει με κείνες τις φωτογραφίες με παιδάκια από τα νοσοκομεία, που στα μουτράκια και στα κορμάκια τους διακρίνεται καθαρά η χρήση δύο όπλων, που ο ισραηλινός στρατός αρχικά αρνήθηκε ότι έχει κάνει χρήση: Των cluster bombs και των οβίδων φωσφόρου. Oι ίδιες οι φωτογραφίες, όμως, των τραυμάτων και των μικρών τραυματιών αποτελούν αδιάψευστη μαρτυρία γι΄ αυτό.
100 κράτη έχουν υπογράψει την απαγόρευση ενός από τα φονικότερα και «τυφλότερα» όπλα, των βομβών θραυσμάτων, ΗΠΑ και Ισραήλ όμως έχουν αρνηθεί κατηγορηματικά να προσθέσουν την υπογραφή τους. Οι οβίδες λευκού φωσφόρου, πάλι, συγκαταλέγονται στα συμβατικά όπλα, ενώ κατ’ ουσία είναι όπλα χημικού πολέμου. Συνεχίζουν να καίνε ανεμπόδιστα το δέρμα και να καταστρέφουν τα εσωτερικά όργανα, όταν εισπνέεται ο καπνός που απελευθερώνουν, μέρες μετά την επαφή τους με τον άνθρωπο. Δεν συγκαταλέγονται στα πλήρως απαγορευμένα όπλα, όμως σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο Πολέμου (υποτίθεται ότι ακόμα κι ο πόλεμος έχει «κανόνες») επιτρέπεται η χρήση τους μόνο ως καπνογόνα προκάλυψη σε συγκρούσεις αποκλειστικά μεταξύ στρατευμάτων. (Βέβαια, για μια τέτοια χρήση τις υποκαθιστούν πλήρως τα κοινά καπνογόνα βλήματα.) Πλήρως απαγορευμένη είναι η ρίψη τους σε περιοχές με άμαχο πληθυσμό. Κι όμως, έγινε χρήση αυτών των όπλων ως φοβερών εμπρηστικών μέσων προκειμένου να προκαλέσουν «σοκ και δέος» σ΄ ένα πληθυσμό 1,5 εκατομμυρίων αμάχων που στριμώχνονται κυριολεκτικά ο ένας πάνω στον άλλο σε μια στενή λουρίδα γης…
Αποτελεί απύθμενη πρόκληση η Ισραηλινή επίκληση ότι πριν τους βομβαρδισμούς τα αεροπλάνα πετούσαν προκηρύξεις προειδοποιώντας τους αμάχους και καλώντας τους να φύγουν. Να φύγουν και να πάνε που; Όλα τα σύνορα από ξηρά, θάλασσα και αέρα ήταν κλειστά και δεν υπήρχε καμιά οδός διαφυγής. Αποκορύφωμα αυτής της πρόκλησης αποτέλεσε ο βομβαρδισμός, παρά τις συνεχείς εκκλήσεις των υπευθύνων της εγκατάστασης, 700 αμάχων που είχαν καταφύγει στην κύρια εγκατάσταση του ΟΗΕ στη Γάζα - θεωρώντας την ό,τι ασφαλέστερο - με 6 οβίδες, οι 3 απ’ τις οποίες λευκού φωσφόρου. Σύμφωνα με τους εκπροσώπους του ΟΗΕ, στο κτίριο και στην περιοχή δεν υπήρχαν καθόλου παλαιστίνιοι μαχητές.
Σχεδόν απαρατήρητο πέρασε το γεγονός ότι κυρίως γι΄ αυτό στις 24 Απριλίου η βρετανική Γκάρντιαν ζητούσε την παραπομπή του Ισραήλ σε ειδικό δικαστήριο των Ηνωμένων Εθνών. Είχε προηγηθεί με αυτό το αίτημα, δημοσιοποιώντας την έκθεση του δύο μέρες νωρίτερα, ο Εισηγητής του ΟΗΕ για θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων, καθηγητής Διεθνούς Δικαίου του Πανεπιστημίου του Πρίνστον, Ρίτσαρντ Φολκ. Στην επίσημη έκθεση του καταλήγει στο συμπέρασμα ότι οι επιθέσεις του Ισραήλ στην πυκνοκατοικημένη Λουρίδα της Γάζας φαίνεται να τεκμηριώνουν ένα «έγκλημα πολέμου μεγάλων διαστάσεων».
Οι ήρωες του Ισραήλ
Το τρίτο, για το οποίο είναι σημαντική αυτή η έκθεση, είναι επειδή επιτρέπει κάποιου είδους ενημέρωση, έστω και με τα περιορισμένα μέσα μας, ακόμα και στόμα με στόμα, σε μια εποχή που δεν εμφανίζονται παρά ελάχιστες αναφορές στις αποκαλύψεις και τα θέματα που άνοιξαν ορισμένοι από τους γενναιότερους ανθρώπους σήμερα στη Μέση Ανατολή: Τα μέλη του Ισραηλινού κινήματος ειρήνης.
Ο Μάρτιος και ο Απρίλιος του 2009 δε σημαδεύτηκαν μόνο από τους πόνους της γέννας της πιο αντιδραστικής ισραηλινής κυβέρνησης των τελευταίων δεκαετιών, με Υπουργό Εξωτερικών, δηλ. υπεύθυνο για τις διεθνείς συνεννοήσεις για ειρήνευση, τον ανεκδιήγητο ακροδεξιό Αβιγντόρ Λίμπερμαν. [Μεταξύ άλλων, όταν ήταν ακόμα ένας από τους ηγέτες της αντιπολίτευσης, είχε ζητήσει να απελάσουν από το Ισραήλ τα 1,2 εκατομμύρια αράβων με ισραηλινή υπηκοότητα, αλλά και να ρίξουν ατομική βόμβα στη Λουρίδα της Γάζας προκειμένου να ξεμπερδεύουν μια κι έξω με το πρόβλημα.] Σημαδεύτηκε εξίσου από τη δημοσιοποίηση των ερευνών των ισραηλινών μαχητών της ειρήνης σε συνέχειες στις εφημερίδες Χάαρετζ και Μααρίβ. Διανθισμένων με μαρτυρίες μελών του “ηθικότερου στρατού του κόσμου”, σύμφωνα με τον ηγέτη των Εργατικών, Εχούντ Μπαράκ. Μερικά ενδεικτικά αποσπάσματα:
«Όταν μπαίναμε σε ένα σπίτι, γκρεμίζαμε την πόρτα και αμέσως πυροβολούσαμε. Αυτό εγώ το λέω δολοφονία. Σε κάθε όροφο πυροβολούσαμε όσους βλέπαμε. Αναρωτιέμαι: Πως μπορεί να το χωρέσει αυτό η λογική;»
Όταν άλλος στρατιωτικός ρωτήθηκε γιατί πυροβολήθηκε άοπλη ηλικιωμένη γυναίκα που βάδιζε μόνη σε χωματόδρομο 100 μέτρα από το σπίτι που είχαν καταλάβει οι άντρες του, απάντησε: «Δεν καταλαβαίνω γιατί κάνουμε τόσο μεγάλο θέμα τη Γάζα. Βλέπεις κάποιον στο μονοπάτι. Δεν είναι ανάγκη να είναι ένοπλος, απλώς τον πυροβολείς. Στην περίπτωση αυτή έτυχε να είναι μια γριά, η οποία δε μου φάνηκε να έχει όπλα όταν κοίταξα. Η διαταγή ήταν να ρίξουμε. Ένιωσα ότι υπήρχε μεγάλη δίψα για αίμα.»
Ενώ ένας άλλος στρατιώτης αφηγείται τι έγινε όταν η μονάδα του κατάλαβε ένα παλαιστινιακό σπίτι: «Ο επικεφαλής έδιωξε από το σπίτι μια οικογένεια και τους είπε να βαδίζουν στη δεξιά πλευρά του δρόμου. Μια μάνα με τα δυο της αγόρια δεν άκουσε κι οι τρεις τους άρχισαν να βαδίζουν αριστερά. Ο ελεύθερος σκοπευτής τους είδε να πλησιάζουν μια αποκλεισμένη ζώνη, όπου είχε εντολή να μην αφήσει κανένα να πλησιάσει. Τους πυροβόλησε.»
Στις ίδιες εφημερίδες δημοσιεύτηκαν φωτογραφίες νεαρών ισραηλινών στρατιωτών που επέστρεφαν από τη Γάζα φορώντας t-shirt μπλουζάκια με εντελώς «ιδιαίτερα» σχέδια: Σ΄ ένα απ’ αυτά εικονίζεται μια Παλαιστίνια έγκυος γυναίκα στο στόχαστρο ελεύθερου σκοπευτή με τη λεζάντα “με μια σφαίρα, δύο νεκροί». Σε άλλο, μια παλαιστίνια μάνα κλαίει πάνω στον τάφο του παιδιού της με λεζάντα “καλύτερα να χρησιμοποιείτε προφυλακτικά Durex”…
Για όσους έχουν δει, βέβαια, την εκπληκτική ισραηλινή ταινία κινουμένων σχεδίων του 2007, που προβλήθηκε πέρυσι στην Ελλάδα, Χορεύοντας με τον Μπασίρ, η αίσθηση είναι κάτι σαν deja vu. Θέμα της ταινίας η απόπειρα, πολλά χρόνια μετά τη σφαγή στα παλαιστινιακά στρατόπεδα Σάμπρα και Σατίλα, ενός πρώην ισραηλινού στρατιώτη που συμμετείχε στην εισβολή στο Λίβανο και έκτοτε έχει πάθει μπλακ-άουτ, να ανασυνθέσει τη μνήμη του: Συναντώντας και ρωτώντας σχετικά με το τι έκανε ο ίδιος και εκείνοι, παλιούς συναδέλφους από την τότε μονάδα του. Η ταινία στηρίζεται κι αυτή σε μαρτυρίες πρώην στρατιωτικών. Η χρήση κινουμένων σχεδίων αντί ηθοποιών ή της ζωντανής εικόνας των συνεντεύξεων με τους βετεράνους, λειτουργεί ως κάποιου είδους μπρεχτική αποστασιοποίηση ανάμεσα στη φρίκη των γεγονότων και σ΄ ένα μηχανισμό λογικής νοητικής επεξεργασίας του υλικού που αποκαλύπτεται με την αμεσότητα της προσωπικής συμμετοχής. Για τη διαμόρφωση, στην Ισραηλινή κοινωνία, μιας μεταχρονολογημένης αντίληψης για την πιο πρόσφατη ιστορία, τέτοιας που να αποτρέπει τουλάχιστον τις επαναλήψεις: Στόχος που, όπως μαρτυρούν οι πολεμικές επιχειρήσεις ενάντια στον άμαχο πληθυσμό της Γάζας, προφανώς δεν επιτεύχθηκε.
Εδώ όμως τελειώνει και η όποια αίσθηση ότι «το έργο το έχουμε ξαναδεί». Μέσα στο κράτος του Ισραήλ σήμερα τα πράγματα δεν είναι ίδια, αλλά χειρότερα. Ασφαλές κριτήριο, τ’ ότι διώκονται και καταδικάζονται σε φυλάκιση πολίτες που δεν προέρχονται μόνο από τους β’ κατηγορίας του, τους Ισραηλινούς αραβικής καταγωγής. Αλλά και Εβραίοι Ισραηλινοί, για παράδειγμα οι ελάχιστοι που είχαν το θάρρος να μπουν μπροστά στις μπουλντόζες του στρατού ενώ κατεδάφιζαν σπίτια Βεδουίνων Παλαιστινίων στη Χεβρώνα. Στην πραγματικότητα είναι αδιαμφισβήτητη η επιδείνωση του εσωτερικού πολιτικού κλίματος και του κρατικού πολιτικού λόγου, η ίδια η μετατόπιση συνολικά προς τα δεξιά του ισραηλινού εκλογικού σώματος που χρειάστηκε για να παραχθεί μια τέτοια πρωτοφανής, ακόμα και για τα Ισραηλινά δεδομένα, «συμμαχική» κυβέρνηση όπως αυτή της οποία ηγείται ο Ντετανιάχου. Πρωτοφανής είναι ακόμα και η κυβερνητική συμμετοχή, στο ίδιο μπλοκ με τους πιο ακραίους θρησκευτικούς φονταμενταλιστές και τους πιο παρανοϊκών εμπνεύσεων ακροδεξιούς, του παραδοσιακού Εργατικού (σοσιαλδημοκρατικού) κόμματος του Μπαράκ, έντονα αποδυναμωμένου μετά τη Γάζα: Προφανώς με την πολεμική επιδρομή ήλπιζαν ν΄ αποδείξουν ότι αυτοί και η Τζίπι Λίβνι είναι «σκληρότεροι» απ’ τους συμμάχους του Ντετανιάχου - με αποτέλεσμα σχεδόν οι μισοί ψηφοφόροι τους να προτιμήσουν κατευθείαν το «γνήσιο» προϊόν… Τέτοια πολιτικά φαινόμενα όσο και η, κρατικά υποκινούμενη, στάση των στρατιωτών είναι δύσκολο να ερμηνευτούν ικανοποιητικά αν δεν πάρει κανείς υπόψη του και την ενίσχυση και νομιμοποίηση, τα τελευταία χρόνια, των πρωτοφασιστικών στοιχείων στην Ισραηλινή κοινωνία.
Οι Παλαιστίνιοι κι εμείς
Αναφερόμενος στις πρόσφατες μαρτυρίες ο Τζέραλντ Κάουφμαν, εβραϊκής καταγωγής βρετανός βουλευτής που έχασε ένα μεγάλο μέρος της οικογένειας του στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης, δήλωσε από το βήμα της Βουλής των Κοινοτήτων: “Η γιαγιά μου δεν πέθανε για να προσφέρει κάλυψη σε στρατιώτες που σκοτώνουν παλαιστίνιες γριές στη Γάζα. Οι Παλαιστίνιοι αντιμετωπίζονται σαν να είναι σκουπίδια. Η λύση δεν είναι η κατάκτηση – αυτό που έχουν στην πραγματικότητα ως στόχο οι Ισραηλινοί, αλλά δεν μπορούν να πετύχουν. Αυτοί που τους κυβερνούν δεν είναι μόνο εγκληματίες πολέμου, είναι και ηλίθιοι.”
Το ουσιαστικότερο πολιτικό συμπέρασμα για τους ισραηλινούς από τη Γάζα το είχε ήδη διατυπώσει όμως ο Ούρι Αβνερί, από τους σημαντικότερους ηγέτες του κινήματος ειρήνης στο Ισραήλ: «Αυτό που θα σημαδευτεί με πυρακτωμένο σίδερο στη συνείδηση του κόσμου είναι η εικόνα του Ισραήλ έτοιμου να διαπράξει ανά πάσα στιγμή εγκλήματα πολέμου και ανίκανου να υπακούσει σε οποιαδήποτε ηθική αναστολή. Αυτό θα έχει σοβαρές επιπτώσεις μακροπρόθεσμα, για την εικόνα μας στον κόσμο, για τις δυνατότητες μας να πετύχουμε την ειρήνη. Αυτός ο πόλεμος είναι, σε τελική ανάλυση, και ένα έγκλημα ενάντια στους ισραηλινούς, ενάντια στο κράτος του Ισραήλ.»
Για όλους αυτούς τους λόγους η έκφραση της δικής μας αλληλεγγύης στον παλαιστινιακό λαό, στην αντίσταση του και στο δίκαιο αίτημα του για ένα ελεύθερο και πραγματικά ανεξάρτητο παλαιστινιακό κράτος, αλλά και στους ανθρώπους του κινήματος ειρήνης, εβραίους και άραβες, που δίνουν καθημερινά πολύ σκληρές μάχες μέσα στο Ισραήλ, έχει επείγοντα χαρακτήρα. Ακόμα πιο επείγουσα είναι η αλληλεγγύη στα αποκλεισμένα παιδιά της Γάζας. Η Έκθεση θα παραμείνει ανοικτή στο Ηράκλειο μέχρι το τέλος αυτής της βδομάδας, μέχρι και το Σάββατο, 16 Μαίου. Το να συστήσουμε, όσοι την έχουμε δει, στους συμπολίτες και στις συμπολίτισσες μας να περάσουν από τη Βασιλική του Αγίου Μάρκου κάποια απ’ αυτές τις μέρες είναι το ευκολότερο, αλλά όχι και το λιγότερο σημαντικό, απ’ ότι μπορούμε να κάνουμε.
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Πατρίς» στις 11.05.2009
