Κ. Κλοκίτη
ΔΙΚΤΥΟ ΜΕΛΕΤΩΝ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗΣ Κ.Ο. ΣΥΡΙΖΑ-ΕΚΜ
Ο Περιφερειακός Σχεδιασμός Διαχείρισης Απορριμμάτων (ΠΕΣΔΑ), που ξεκινάει να υλοποιείται αυτή την περίοδο, έχει συνταχθεί ως σχέδιο από το 2006 για την Αττική, και από το 2004 στην υπόλοιπη Ελλάδα. Με την απόφαση που έλαβε η ΕΕ του ΕΔΣΝΑ (αρμόδιος φορέας διαχείρισης απορριμμάτων δήμων Αττικής) στις 27/8/2012, υποβάλλοντας αίτημα προς την Ειδική Γραμματεία ΣΔΙΤ του Υπουργείου Ανάπτυξης για την υλοποίηση του έργου «Μελέτη, χρηματοδότηση, κατασκευή, συντήρηση, τεχνική διαχείριση και λειτουργία τεσσάρων Μονάδων Επεξεργασίας Απορριμμάτων στην Αττική», ανοίγει ο δρόμος για μια εξέλιξη αντιπεριβαλλοντική, αντικοινωνική και ασύμφορη στον τομέα της διαχείρισης των απορριμμάτων της Αττικής.
Υφιστάμενη κατάσταση
Η πολιτική όλων των κυβερνήσεων μέχρι σήμερα στην Ελλάδα, για το θέμα της διαχείρισης των απορριμμάτων συνοψίζεται στην ανυπαρξία οποιουδήποτε σχεδίου, στην απουσία βούλησης, στα τοπικά μικροσυμφέροντα διαφόρων αιρετών, στην αδιαφορία για το περιβάλλον και τους πολίτες.
Συνοδός στις παραπάνω επιλογές ήταν πάντα η άρνηση της πολιτείας να υποστηρίξει ουσιαστικές πολιτικές πρόληψης, μείωσης των απορριμμάτων, διαλογής στην πηγή, ανακύκλωσης και κομποστοποίησης.
Αποτέλεσμα όλων αυτών είναι τα πρόστιμα με τα οποία απειλεί η Ε.Ε (35.000 ευρώ την ημέρα για κάθε ανεξέλεγκτη χωματερή) και το αδιέξοδο στο ζήτημα της διαχείρισης που έχει μετατραπεί σε εκρηκτικό κοινωνικό πρόβλημα. Τα σκουπίδια ακόμα και σήμερα πετιούνται σε πολλά μέρη της Ελλάδας ανεξέλεγκτα. Υπάρχουν ακόμα χιλιάδες ενεργοί Χώροι Ανεξέλεγκτης Διάθεσης Απορριμμάτων (ΧΑΔΑ) που δημιουργούν προβλήματα ρύπανσης των υδάτων, ενώ η αυτανάφλεξη των απορριμμάτων στους χώρους αυτούς ευθύνεται για την επιβάρυνση της ατμόσφαιρας με τοξικά αέρια και την πρόκληση πυρκαγιών. Επιπλέον, δεν εφαρμόζεται η νομοθεσία για τα επικίνδυνα απόβλητα και γίνεται ανεξέλεγκτη απόρριψή τους σε ευαίσθητα οικοσυστήματα.
Στην Ελλάδα του 2012 ακόμα κατασκευάζονται ΧΥΤΑ (Χώροι Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων), ή ΧΥΤΥ (Χώροι Υγειονομικής Ταφής Υπολειμμάτων) παρόλο που και σε αυτούς δεν θάβονται υπολείμματα αλλά σύμμεικτα σκουπίδια[1]. Έτσι καταλήγουμε και σε ισχυρές κοινωνικές αντιδράσεις διότι η επιστημονική τεκμηρίωση είναι συχνά διάτρητη και η νομοθεσία παραβιάζεται, ενώ λείπουν οι διαδικασίες συμμετοχής στις αποφάσεις. Επιπλέον οι πολίτες διαπιστώνουν ότι αυτές οι επιλογές -που έχουν αντιπεριβαλλοντικό και αντικοινωνικό χαρακτήρα- θα επιβαρύνουν με νέα υπέρογκα κόστη δήμους και δημότες, ενώ θα ωφελήσουν αποκλειστικά τα μεγάλα οικονομικά συμφέροντα, που εποφθαλμιούν την ανάληψη των σχετικών εργολαβιών[2].
Ήδη, σε πλήρη σύμπλευση με την «μνημονιακή» απαίτηση, έχει εξαγγελθεί η σταδιακή εκχώρηση όλων των δραστηριοτήτων διαχείρισης στα μεγάλα οικονομικά συμφέροντα, με την παράλληλη υποβάθμιση του δημόσιου - κοινωνικού χαρακτήρα και κάθε ίχνους κοινωνικού ελέγχου και με σαφή κατεύθυνση του ιδιωτικού κεφαλαίου προς την πανάκριβη και επικίνδυνη τεχνολογία της καύσης των απορριμμάτων.
Ποιο είναι το σημερινό σχέδιο της πολιτείας;
Ο Περιφερειακός Σχεδιασμός Διαχείρισης που μπαίνει σε εφαρμογή και η ακολουθούμενη υπαγωγή της προτεινόμενης σύμπραξης στις διατάξεις του ν. 3389/2005 (ΣΔΙΤ) είναι το σημερινό σχέδιο της πολιτείας. Στην συνέχεια θα γίνει δημοπράτηση, μέσω τεσσάρων ξεχωριστών διαγωνισμών, των μονάδων επεξεργασίας (ΜΕΑ) σε Φυλή, Άνω Λιόσια, Κερατέα και Γραμματικό.
Το μοντέλο αυτό είναι ένα συγκεντρωτικό μοντέλο κατασκευής τεσσάρων τεράστιων μονάδων επεξεργασίας σύμμεικτων απορριμμάτων, χωρίς καμία διαβούλευση, που απαξιώνει τα εναλλακτικά σενάρια και αδιαφορεί για την προστασία του περιβάλλοντος αλλά και για το πρόσθετο κόστος που προκαλεί και μετακυλύει στους Δημότες. Αντιθέτως η εναλλακτική πρόταση του ΣΥΡΙΖΑ μειώνει το κόστος σε σύγκριση με το σημερινό. Οι τέσσερις αυτές μονάδες επεξεργασίας σχεδιάζεται να υποδέχονται το 85% των απορριμμάτων της χώρας. Και παράλληλα στην Θεσσαλονίκη σχεδιάζεται μονάδα δυναμικής που ξεπερνά το σύνολο των απορριμμάτων και που ανοίγει τον δρόμο εισαγωγής σκουπιδιών για καύση.
Για μια κοινωνικά και οικολογικά δίκαιη διαχείριση των απορριμμάτων
Απέναντι σε αυτά τα σχέδια έχουν υπάρξει εναλλακτικές προτάσεις που έχουν εκφωνηθεί και από το ΣΥΡΙΖΑ και που επικεντρώνονται στην ανακύκλωση, στην αποκεντρωμένη διαχείριση, στο δημόσιο χαρακτήρα και στο χαμηλό κόστος. Υπάρχουν πολλές καλές πρακτικές πανευρωπαϊκά που συνοψίζονται καταρχήν σε ιεράρχηση στην διαχείριση, όπως γίνεται για παράδειγμα στην Γαλλία και τη Γερμανία, (αυτή εξάλλου είναι και η φιλοσοφία και της οδηγίας 2008/98/ΕΕ). Αυτό σημαίνει ότι αποδίδεται πρωτεύουσα σημασία στα στάδια α) της πρόληψης β) της προετοιμασίας για επαναχρησιμοποίηση και γ) της ανακύκλωσης πριν προχωρήσουμε σε οποιοδήποτε άλλο στάδιο όπως δ) άλλα είδη ανάκτησης, π.χ. ανάκτηση ενέργειας και ε) διάθεση. Ειδικά για την ανάκτηση ενέργειας, υπάρχουν ισχυρά επιχειρήματα ότι περιβαλλοντικά και κοινωνικο-οικονομικά αποδεκτή είναι μόνο η αξιοποίηση του βιοαερίου που παράγεται. Η καύση απορρίπτεται ως λύση ακριβώς επειδή[3]:
Ø ακυρώνει τα προηγούμενα στάδια (χρειάζεται τεράστιους όγκους σκουπιδιών για να είναι συμφέρουσα)
Ø δημιουργεί πολλά περιβαλλοντικά προβλήματα (εκπομπές αέριων ρύπων, διαχείριση τοξικού υπολείμματος)
Ø ανεβάζει υπέρογκα το κόστος της διαχείρισης και τα δημοτικά τέλη, σε σχέση με σήμερα, και ιδιωτικοποιεί περαιτέρω τον τομέα της καθαριότητας των Δήμων (με τα γνωστά αποτελέσματα των απολύσεων, της αύξησης, του κόστους, των περιβαλλοντικών επιπτώσεων, της πτώσης της ποιότητας των υπηρεσιών κ.λ.π.).
Η εναλλακτική πρόταση του ΣΥΡΙΖΑ προτείνει επίσης εγκαταστάσεις διαχείρισης μικρής κλίμακας και απλού μηχανολογικού εξοπλισμού, εύκολα διαχειρίσιμες από τους δήμους, οικονομικές στην κατασκευή και λειτουργία τους. Εγκαταστάσεις δηλαδή που δεν απαιτούν τεράστιες μεταφορές απορριμμάτων, είναι προσβάσιμες στους πολίτες, δημιουργούν νέες θέσεις εργασίας σε τοπικό επίπεδο, μειώνουν δραστικά τις ανάγκες σε χώρους υγειονομικής ταφής και διαφοροποιούν τέλος το προς ταφή υπόλειμμα, που θα τείνει να έχει χαρακτηριστικά αδρανούς υλικού.
Ειδικότερες προτάσεις για την Αττική
Ειδικότερα για τις εγκαταστάσεις διαχείρισης απορριμμάτων στην Αττική, κρίνεται απαραίτητος ο καθορισμός ανώτατου ορίου στην ημερήσια υποδοχή απορριμμάτων και δέσμευση για τη διάρκεια ζωής διότι η εναλλακτική πρόταση της αποκεντρωμένης διαχείρισης περιλαμβάνει πολλούς μικρούς ΧΥΤΥ. Για να είναι πλήρης ο σχεδιασμός πρέπει εκ των προτέρων να καθιερωθούν ανώτατα όρια, διάρκεια ζωής και αποκατάσταση τοπίου. Κρίνεται επίσης σημαντικό λόγω του κορεσμού της χωματερής στη Φυλή και των δραματικών περιβαλλοντικών επιπτώσεων να μην εγκατασταθούν νέες μονάδες επεξεργασίας και να υπάρξει χρονοδιάγραμμα για το οριστικό κλείσιμο του ΧΥΤΑ Φυλής.
Η παραπάνω πρόταση συνιστά, σε αντίθεση με το υπερσυγκεντρωτικό και τεχνολογικά εξειδικευμένο μοντέλο των τεσσάρων εργοστασίων μια βιώσιμη και δίκαιη λύση -τόσο οικονομικά όσο και οικολογικά- για τη διαχείριση των σκουπιδιών.
Λεπτομέρειες για τις εναλλακτικές λύσεις:
[1] Σύμμεικτα. Μη διαχωρισμένα. (Ανακυκλώσιμα, άχρηστα και οργανικά μαζί).
[2] Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη της Εθνικής Τράπεζας, ο τομέας της παραγωγής θερμικής ενέργειας από απορρίμματα συνιστά υποσχόμενο πεδίο δραστηριοποίησης για τις κατασκευαστικές εταιρείες με στόχο την συνέχιση των δραστηριοτήτων τους μετά από το 2015 (τελευταίο έτος εισροής πόρων από το ΕΣΠΑ). Εθνική Τράπεζα, «Κατασκευαστικοί όμιλοι: Σταθερά έσοδα από παραχωρήσεις και ενέργεια αλλά και προβλήματα χρηματοδότησης», Κλαδικές Μελέτες, Μάρτιος 2011.