Η Φοροδιαφυγή στα Τρία Χρόνια Εφαρμογής του Μνημονίου

Α. Κούρος-
ΔΙΚΤΥΟ ΜΕΛΕΤΩΝ ΚΑΙ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗΣ Κ.Ο. ΣΥΡΙΖΑ-ΕΚΜ

Εισαγωγικά

Όλα τα διαθέσιμα οικονομικά στοιχεία δείχνουν ότι η φοροδιαφυγή στην Ελλάδα, κατά την τριετία εφαρμογής των μνημονίων, αυξήθηκε. Παρατηρώντας τα σχετικά απολογιστικά στοιχεία της Γενικής Γραμματείας Πληροφοριακών Συστημάτων, καθώς και λοιπούς δείκτες της οικονομικής δραστηριότητας, θα πρέπει να «συμφωνήσουμε» με τις κατά καιρούς εκφρασμένες αντιρρήσεις της τρόικας για την αναγραφή προϋπολογισθέντων εσόδων από την πάταξη της φοροδιαφυγής. Οι μνημονιακές κυβερνήσεις και το πολιτικό προσωπικό της διαπλοκής απέδειξαν το αυτονόητο: ότι δεν έχουν το ένα και μοναδικό στοιχείο που χρειάζεται για να αντιμετωπίσουν τη μικρή και τη μεγάλη φοροδιαφυγή, δεν διαθέτουν δηλαδή την πολιτική βούληση. Από την άλλη μεριά όμως, η συνεχής αποτυχία σε αυτό τον κρίσιμο τομέα, σε συνδυασμό με τους ανεδαφικούς στόχους αύξησης των δημοσίων εσόδων (σε περίοδο πρωτοφανούς κρίσης), έδωσαν το άλλοθι στην τρόικα για την πλήρη αποδόμηση του κράτους πρόνοιας.

Εξετάζοντας λοιπόν τα αποτελέσματα των πολιτικών που εφαρμόστηκαν ως τώρα στις διάφορες εστίες της φοροδιαφυγής, έχουμε να παρατηρήσουμε τα εξής:

Φοροδιαφυγή ελευθέρων επαγγελματιών και ατομικών επιχειρήσεων
 Καταρχάς, ας υπενθυμίσουμε ότι πριν την κρίση στην Ελλάδα καταγραφόταν μια άκρως παράλογη κατανομή δηλωθέντων εισοδημάτων, όπου το μέσο ετήσιο δηλωθέν εισόδημα του βιομηχάνου ήταν μικρότερο από το μέσο ετήσιο εισόδημα του μισθωτού.

Ετήσιο εισόδημα το 2007 κατά κύριο επάγγελμα
ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ
ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΟΣ
ΚΥΡΙΟ
ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ
ΜΙΣΘΩΤΟΙ
14.437
ΣΥΝΤΑΞΙΟΥΧΟΙ
11.873
ΕΜΠΟΡΟΙ-ΒΙΟΜΗΧΑΝΟΙ
ΒΙΟΤΕΧΝΕΣ-ΕΠΙΤΗΔΕΥΜΑΤΙΕΣ
10.440
ΕΛΕΥΘΕΡΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΑ
9.057
ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΙΕΣ
3.911
ΓΕΩΡΓΟΙ – ΚΤΗΝ/ΦΟΙ
ΑΛΙΕΙΣ – ΕΚΜ. ΔΑΣΩΝ
2.455
Πηγή: Γενική Γραμματεία Πληροφοριακών Συστημάτων, ποσά σε ευρώ

Τρία χρόνια μετά, η κατάσταση στο συγκεκριμένο πεδίο φοροδιαφυγής είναι ακόμη χειρότερη: ενώ το οικονομικό έτος 2008 οι αυτοαπασχολούμενοι (φυσικά πρόσωπα πλην μισθωτών και συνταξιούχων) κατέβαλαν (μέσω των ετήσιων φορολογικών δηλώσεων) φόρους 2,3 δις ευρώ, το οικονομικό έτος 2011 κατέβαλαν μόλις 1,6 δις ευρώ. Αυτό όμως που έχει ακόμα μεγαλύτερη ακόμη σημασία, δεδομένης της μεγάλης μείωσης του ΑΕΠ που παρατηρήθηκε τα τελευταία χρόνια, δεν είναι τόσο το απόλυτο μέγεθος των φόρων όσο η διαχρονική κατανομή τους στα υποκείμενα της φορολογίας. Όπως δείχνει ο παρακάτω πίνακας, τα αποτελέσματα των εφαρμοζόμενων πολιτικών στον τομέα της φοροδιαφυγής των αυτοαπασχολουμένων επιδείνωσαν ακόμη περισσότερο την κατάσταση.

ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ
ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΦΟΡΩΝ ΕΤΟΥΣ 2008
ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΦΟΡΩΝ ΕΤΟΥΣ 2011
ΔΙΑΦΟΡΑ
ΜΙΣΘΩΤΟΙ-ΣΥΝΤΑΞΙΟΥΧΟΙ
47,94%
55,09%
7,15%
ΛΟΙΠΑ ΦΥΣΙΚΑ ΠΡΟΣΩΠΑ
17,5%
15,44%
-1,61%
ΝΟΜΙΚΑ ΠΡΟΣΩΠΑ
35,01%
29,47%
-5,54%


100%
100%

Πηγή: Γενική Γραμματεία Πληροφοριακών Συστημάτων

Η ως άνω περαιτέρω επιβάρυνση των μισθωτών-συνταξιούχων συγκριτικά με τα λοιπά φυσικά πρόσωπα επιβεβαιώνεται και από το γεγονός της σταθερής περίπου αναλογίας που κατέχει η κάθε ομάδα στο σύνολο των φυσικών προσώπων, ανάμεσα στα τρία έτη.


Αριθμός Φορολογικών Δηλώσεων
Αριθμός Φορολογικών Δηλώσεων ως ποσοστό (%)

2008
2011
2008
2011
ΜΙΣΘΩΤΟΙ-ΣΥΝΤΑΞΙΟΥΧΟΙ
3.567.436
3.598.670
64%
63%
ΛΟΙΠΑ ΦΥΣΙΚΑ ΠΡΟΣΩΠΑ
2.031.449
2.082.396
36%
37%

5.598.885
5.681.066
100%
100%
 
Η χαρακτηριστική, για το ελληνικό φορολογικό σύστημα, αδικία στην άμεση φορολογία αυξάνει με γεωμετρικό τρόπο τα τελευταία χρόνια.

Φοροδιαφυγή (ή νόμιμη φοροαποφυγή) των πολυεθνικών επιχειρήσεων

Από τότε που ξεκίνησε η κρίση στην Ελλάδα, οι μεγάλες εταιρίες αυξάνουν συνεχώς την κυριαρχία τους στην αγορά, καταστρέφοντας και επικρατώντας επί των μικρότερων επιχειρήσεων. Τα στοιχεία είναι αδιαμφισβήτητα.

Σύμφωνα με την έκθεση της ICAP για την κερδοφορία των 500 πιο μεγάλων επιχειρήσεων το 2010, οι 20 πιο κερδοφόρες επιχειρήσεις κάλυψαν (από κοινού) το 53,4% των κερδών (προ φόρων, τόκων και αποσβέσεων) των 500 πιο κερδοφόρων επιχειρήσεων.

Πιο εντυπωσιακό είναι το εξής στοιχείο: ενώ το 2009 το μερίδιο των κερδών των 20 πιο κερδοφόρων εταιριών ανήλθε στο 45% των κερδών όλων των ελληνικών επιχειρήσεων (26.248 εταιρίες που εξέτασε η έκθεση της ICAP), το 2010 το αντίστοιχο μερίδιό τους εκτοξεύθηκε στο 62%. Η ολιγοπωλιακή διάρθρωση της ελληνικής αγοράς προωθείται με εκπληκτικούς ρυθμούς, που είναι –δυστυχώς– ανάλογοι της αύξησης της ανεργίας.

Από καθαρά φορολογικής σκοπιάς, στο επίπεδο δηλαδή των δημοσίων εσόδων, η παραπάνω εντυπωσιακή συγκέντρωση του κεφαλαίου δεν θα μας απασχολούσε εάν οι φόροι που καταβάλλουν οι μεγάλες επιχειρήσεις αυξάνονταν αναλογικά με τα κέρδη τους. Είναι όμως έτσι;

Αν εξετάσουμε τα στοιχεία της Γενικής Γραμματείας Πληροφοριακών Συστημάτων, θα διαπιστώσουμε το εξής: οι επιχειρήσεις που κατηγοριοποιούνται ως μεγάλες (με φορολογητέα κέρδη άνω των 7.500.000 ευρώ) παρουσιάζουν συγκριτικά με όλες τις άλλες επιχειρήσεις την εξής διάρθρωση στους φόρους που καταβάλλουν:


ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ
Φόροι 2009
Φόροι 2010
ΑΝΑΛΟΓΙΑ 2009

ΑΝΑΛΟΓΙΑ 2010
ΚΕΡΔΗ ΑΝΩ ΤΩΝ 7,5 ΕΚΑΤ. ΕΥΡΩ
1,988
1,728
49%
48%
ΚΕΡΔΗ ΚΑΤΩ ΤΩΝ 7,5 ΕΚΑΤ. ΕΥΡΩ
2,069
1,893
51%
52%

Πηγή: Γ.Γ.Π.Σ., ποσά σε δις ευρώ

Ενώ δηλαδή το μερίδιο των κερδών των 20 πιο κερδοφόρων εταιριών εκτοξεύθηκε από το 45% στο 62%, οι φόροι των μεγάλων επιχειρήσεων έχουν περίπου την ίδια αναλογία συγκριτικά με τις μικρότερες, μεταξύ 2009 και 2010. Αυτό δεν θα έπρεπε να συμβαίνει. Κανονικά οι φόροι των μεγάλων επιχειρήσεων θα έπρεπε να είχαν αυξηθεί, κατά αναλογικό τρόπο, με την αύξηση των κερδών τους.

Οι μη καταβληθέντες φόροι προκύπτουν από τη νόμιμη φοροαποφυγή των πολυεθνικών επιχειρήσεων, η οποία με ένα άλλο θεσμικό πλαίσιο θα χαρακτηριζόταν όχι ως νόμιμη φοροαποφυγή αλλά απλά ως φοροδιαφυγή[1].

Μετακίνηση αδήλωτων κεφαλαίων στο εξωτερικό και πολιτικές για την αντιμετώπισή της

Τα πρόσφατα πολιτικά προβλήματα που ανέκυψαν από τον τρόπο διαχείρισης και αξιοποίησης της λίστας Λαγκάρντ συνιστούν μια μόνο πλευρά των αδήλωτων κεφαλαίων, που –σε πείσμα των προσπαθειών συγκάλυψης του διαπλεκόμενου ελληνικού πολιτικού συστήματος– είδαν το φως της δημοσιότητας. Από την έναρξη εφαρμογής των μνημονίων ξεκίνησε μια μαζική εξαγωγή κεφαλαίων στο εξωτερικό με επίσημες και ανεπίσημες πρακτικές (μέσω καταθετικών τραπεζικών λογαριασμών, μέσω επιστροφής κεφαλαίου στους μετόχους επιχειρήσεων, μέσω του private banking off shore τραπεζικών εταιριών κ.λπ.). Λόγω ακριβώς της απροθυμίας των κυβερνόντων να στραφούν εναντίον ομάδων συμφερόντων που τα προηγούμενα χρόνια ήταν οι αφανείς χρηματοδότες τους και λόγω του παγκόσμιου συστήματος  off shore εταιριών και φορολογικών παραδείσων, η χρηματική αποτίμηση της εξαγωγής κεφαλαίων είναι κάτι παραπάνω από επισφαλής.

Αυτό λοιπόν που θα έπρεπε να κάνει από την πρώτη στιγμή η εκάστοτε κυβέρνηση είναι:
·         Να στρέψει ένα μεγάλο μέρος του ελεγκτικού μηχανισμού στον έλεγχο των μετακινούμενων κεφαλαίων στο εξωτερικό.
·         Να τοποθετήσει ένα ελεγκτικό κλιμάκιο στην Τράπεζα της Ελλάδας ώστε σε πραγματικό χρόνο να πληροφορείται τις κινήσεις κεφαλαίων.
·         Να ελέγξει τις off shore δραστηριότητες των ελληνικών τραπεζών αλλάζοντας το θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας των τραπεζών.
·         Να αλλάξει το θεσμικό πλαίσιο ώστε να είναι δυνατή η σύγκριση των μετακινούμενων κεφαλαίων με τα δηλωθέντα εισοδήματα, προκειμένου στο τέλος των ελέγχων να είναι εφικτή η βεβαίωση των οφειλόμενων φόρων.
Αντί αυτών όμως οι μνημονιακές κυβερνήσεις:

·         Επέλεξαν τη μέθοδο της παροχής προκλητικών φορολογικών κινήτρων για τον επαναπατρισμό κεφαλαίων, που, παρ’ όλα αυτά, δεν είχαν κανένα ουσιαστικό αποτέλεσμα (γι’ αυτόν το λόγο και η διαδικασία νομοθετήθηκε δύο φορές).
·         Δεν δημιούργησαν κανέναν ουσιαστικό εποπτικό μηχανισμό στις τράπεζες. Ακόμα και σήμερα που η τρικομματική κυβέρνηση κόπτεται για τον έλεγχο της λίστας Λαγκάρντ, δεν αξιοποιούνται τα πλήρως διαθέσιμα στοιχεία για τη μετακίνηση κεφαλαίων από τις ελληνικές τράπεζες προς το εξωτερικό.
·         Άφησαν τελείως ανεξέλεγκτό το private banking των τραπεζών (τραπεζικές off shore υπηρεσίες για την απόκρυψη κεφαλαίων).
·         Νομοθέτησαν με τρομερή καθυστέρηση τις διεθνείς πρακτικές που ονομάζονται «έμμεσες τεχνικές ελέγχου του εισοδήματος», ώστε να συγκρίνονται τα δηλωθέντα στην εφορία με τα μετακινούμενα κεφάλαια. Είναι χαρακτηριστικό ότι μόλις στο φορολογικό νόμο που ψηφίστηκε πριν από λίγες μέρες στη Βουλή θυμήθηκαν να θεσπίσουν τη διάταξη που ορίζει ότι οι έμμεσες τεχνικές ελέγχου του εισοδήματος έχουν αναδρομική ισχύ, δηλ. μπορούν να ελεγχθούν και παλαιότερες οικονομικές χρήσεις.
·         Διέλυσαν πλήρως τους φοροελεγκτικούς μηχανισμούς του κράτους, ενώ παράλληλα ιδιωτικοποίησαν τα αντικείμενα του δημόσιου ελεγκτικού έργου. 


[1] Για το θέμα της αντιμετώπισης των πολυεθνικών επιχειρήσεων βλ. άρθρο του Α.Κούρου στην Αυγή στις 9.12.2012 με τίτλο «Οι νέοι φόροι των (πραγματικά) μεγάλων επιχειρήσεων», www.avgi.gr/ArticleActionshow.action?articleID=735329