Του Γ. Χαλκιαδάκη
«Πολλά κλασικά παραμύθια είναι ακατάλληλα για τα παιδιά και προκαλούν τρόμο»!.... Το σχετικό ρεπορτάζ (1) και οι απόψεις παιδοψυχολόγων και ερευνητών που το συνοδεύουν μιλούν βέβαια για την “Κοκκινοσκουφίτσα και τον κακό λύκο”. Ή το “Κοριτσάκι με τα σπίρτα”. Όμως για μας, ο τρόμος και η αγωνία είναι, τι γίνεται με εκείνο, το κλασικό πια παραμύθι των μεταρρυθμίσεων στην εκπαίδευση. Ώστε να ανταποκρίνεται στις σύγχρονες κοινωνικές ανάγκες. Το παραμύθι μιας εκπαίδευσης που αμβλύνει εκπαιδευτικές ανισότητες και φραγμούς. Που δίνει ισότητα ευκαιριών. Που αντιμετωπίζει τις συνέπειες διαφορετικών οικονομικών, κοινωνικών και πολιτιστικών συνθηκών καταγωγής των μαθητών. Το παραμύθι της εκπαίδευσης που μειώνει τον ανταγωνισμό και τη βαθμοθηρία. Το παραμύθι της πάταξης της παραπαιδείας. Το παραμύθι της στήριξης των εκπαιδευτικών.Πολλά χρόνια ακούμε τούτο το παραμύθι. Όσα και ο εκπαιδευτικός μας βίος. Έτσι που να το θεωρούμε πια κλασικό. Ναι είναι κλασικό το παραμύθι! Γιατί παρά τις εξαγγελίες, τις αλλαγές, τις μετατροπές, τις μεταμορφώσεις, τα βαρίδια του εκπαιδευτικού μας συστήματος παραμένουν. Οι εκπαιδευτικοί έχουν εγκαταλειφθεί. Τα προγράμματα σπουδών “κλείνουν το μάτι” στην αγορά. Μεγάλα εκπαιδευτικά πεδία προσφέρονται στους ιδιώτες. Η υποχρηματοδότηση είναι συνεχής και διαχρονική. Και οι βασικές κατευθύνσεις και δομές, αιτίες του κακού και της εκπαιδευτικής κακομοιριάς, διατηρούνται ανέγγιχτες. Ανέπαφες. Απείραχτες. Όλα τούτα τα χρόνια δε θίχτηκαν. Δεν ανατράπηκαν. Δεν επανασχεδιάστηκαν. Δεν αναπροσανατολίστηκαν.
Σχολείο εξεταστικοκεντρικό και αποβολής των οικονομικά και κοινωνικά αδύναμων.
Το σχολείο μας εξακολουθεί να είναι εξεταστικοκεντρικό. Οι εξετάσεις, η αξιολόγηση και η βαθμολογία είχαν πάντα κυρίαρχο και πρωτεύοντα ρόλο στην εκπαιδευτική μας διαδικασία. Όμως αντί να είναι εργαλείο ενίσχυσης της μαθητικής προσπάθειας και βελτίωσης των ικανοτήτων των μαθητών, λειτούργησαν κυρίως ως μηχανισμοί καταγραφής της αποτυχίας τους. Μιας αποτυχίας, ιδιαίτερα βαριάς για τους οικονομικά και κοινωνικά αδύναμους. Κι όλους εκείνους, που από διαφορετικές αφετηρίες, κουβαλούν, αβοήθητοι, το ελλιπές μορφωτικό τους κεφάλαιο. Οι εξετάσεις, η αξιολόγηση και η βαθμολογία, ήταν και είναι, μηχανισμοί εξοστρακισμού. Όσων δεν έχουν την εξωτερική βοήθεια, το κατάλληλο οικογενειακό και μορφωτικό περιβάλλον, την οικονομική δυνατότητα.
Ποτέ το Υπουργείο Παιδείας και οι αρμόδιοι δημόσιοι εκπαιδευτικοί φορείς δεν έσκυψαν σοβαρά πάνω σε τούτο το πρόβλημα. Της σχολικής αποτυχίας. Δε βάθυναν στις αιτίες του. Δεν πήραν ουσιαστικά μέτρα. Δε θεσμοθέτησαν ρυθμίσεις ικανές να βοηθήσουν, να ενισχύσουν, να κρατήσουν, τούτους τους αδύναμους, τους παρίες, «μέσα» στην εκπαίδευση.
Οι μηχανισμοί εξετάσεων και αξιολόγησης λειτούργησαν όπως επιτάσσουν τα ισχυρά συμφέροντα. Όπως κι όλοι οι εκπαιδευτικοί σχεδιασμοί. Και οι αποφάσεις. Των τελευταίων τριάντα-σαράντα ετών. Ήταν πάντα σε συνάφεια με το οικονομικο-κοινωνικό περιβάλλον. Τους γνωστούς μας πολιτικούς συσχετισμούς. Τις προτεραιότητες που αυτοί έθεταν. Αλλά σχεδόν πάντα ήταν σε αντίθεση με τις λαϊκές απαιτήσεις και τις προσδοκίες.
Πάντα ότι ήθελε η κυρίαρχη τάξη. Ότι απαιτούσε το εποικοδόμημά της. Και οι εξετάσεις να λειτουργούν ως ρυθμιστές ροής ή στρόφιγγες αποκλεισμού. Βλέπουμε να τοποθετούνται μεταξύ δημοτικού/ γυμνασίου. Όταν τους επαρκούσαν οι λιγοστές γνώσεις του δημοτικού. Ή μεταξύ γυμνασίου/λυκείου (Ν.309/76). Για να “απελευθερωθεί” λίγο η ροή του μαθητικού δυναμικού. Τότε που ωριμάζει η άποψη της μαζικοποίησης της υποχρεωτικής εκπαίδευσης. Όταν τούτο επιβάλλεται από τις οικονομικές ανάγκες. Ή τις προοπτικές της ένταξης μας στην ΕΟΚ. Περίοδος έντονων προσαρμογών η συγκεκριμένη. Περίοδος εναρμόνισης. Ευθυγράμμισης και συμμόρφωσης. Με τους εταίρους. Τα πρότυπα τους. Τη σκέψη τους. Είναι η περίοδος που καθιερώνεται τυπικά η 9χρονη υποχρεωτική εκπαίδευση. Που καταργούνται οι προαγωγικές εξετάσεις στο Γυμνάσιο. Και η αριθμητική βαθμολογία στο Δημοτικό σχολείο.
Υπάρχει όμως και η λαϊκή πίεση. Η απαίτηση για μόρφωση και παιδεία. Απαίτηση ιδιαίτερα ισχυρή τη δεκαετία του ΄80. Που επιβάλλει -Ν. 1566/85- την κατάργηση των εξετάσεων και από το Γυμνάσιο στο Λύκειο. Έτσι που το “πεδίο της μάχης” να μεταφέρεται στις εξετάσεις επιλογής στα ΑΕΙ-ΤΕΙ. Το σημερινό διακύβευμα. Για τη θεμελίωση μιας άλλης σχολικής και εκπαιδευτικής πραγματικότητας.
Ασταθής η ισορροπία. Μέχρι σήμερα. Το φανερώνουν οι συνεχείς, σχετικά πρόσφατες, αναδιοργανώσεις στις εξετάσεις για τα ΑΕΙ. Που άλλοτε τοποθετούνται στη Β΄ και Γ΄ τάξη του Λυκείου. Άλλοτε μόνο στη Γ΄. Άλλοτε είναι με τέσσερα, δεκατέσσερα (Αρσένης 2000) ή με έξι μαθήματα. Το φανερώνουν τα εμπόδια και οι δυσκολίες που ξαναστήνονται στις χαμηλότερες εκπαιδευτικές βαθμίδες. Το φανερώνει ο αναγγελμένος διάλογος. Είναι σαφές πως η αντιπαράθεση καλά κρατεί! Και το δίλλημα είναι πάντα ίδιο. Θα απελευθερώσουμε το σχολείο από φραγμούς, εμπόδια και προσκόμματα για να ‘ναι προσιτό σε όλα τα παιδιά; Ή θα εδραιώσουμε το σχολείο της αποπομπής των κοινωνικά αδικημένων;
Σχολείο τριχοτομημένο και κατηγοριοποιημένο
Στα βαρίδια του ελληνικού σχολείου περιλαμβάνεται και ο πολυτεμαχισμός. Και η κατηγοριοποίηση του. Το αίτημα για το ενιαίο δωδεκάχρονο σχολείο, ένα ενιαίο σχολείο θεωρίας και πράξης, έχει ήδη διατυπωθεί. Καταγράφεται σε πολιτικές, συνδικαλιστικές και λαϊκές απαιτήσεις. Όμως όλες οι περιβόητες μεταρρυθμίσεις, οι βαρύγδουπες εξαγγελίες και τα μπαλώματα πως τις συνόδευσαν, δε θέλησαν να άρουν τούτο τον πολυτεμαχισμό.Με το Ν.309/76 που καθιέρωσε την 9χρονη υποχρεωτική εκπαίδευση, η μέση εκπαίδευση χωρίστηκε σε δυο βαθμίδες. Και το τριετές πλέον Γυμνάσιο, μαζί με το 6χρονο Δημοτικό σχεδιάστηκαν ως τα συστατικά μέρη της. Αντί όμως να δημιουργηθεί το Ενιαίο Σχολείο Βασικής Εκπαίδευσης, ούτε ο αρχικός σχεδιασμός, ούτε οι επόμενες νομοθετικές ρυθμίσεις (Ν. 1566/85) εξασφάλισαν τον ενιαίο χαρακτήρα. Κανείς Υπουργός Παιδείας -και από τα δύο κυβερνητικά κόμματα- ως τα σήμερα, δεν ασχολήθηκε με αυτό που όλοι ξέρουμε. Ότι δηλαδή η 9χρονη υποχρεωτική μας εκπαίδευση στήθηκε με τη συγκόλληση δύο ανόμοιων, αυτόνομων και ανεξάρτητων σχολείων. Με άλλη διεύθυνση και συλλόγους διδασκόντων. Με ξέχωρους απολυτήριους τίτλους (του Δημοτικού χωρίς αξία πια και αντίκρισμα). Με μεγάλες διαφορές στη φιλοσοφία. Στο παιδευτικό κλίμα. Στις μεθόδους. Με τρομακτικές ασυνέχειες ή επαναλήψεις στη διδασκόμενη ύλη.
Είναι μια εκκρεμότητα που αποσιωπάται! Όπως και τα προβλήματα που δημιουργεί. Το μεγαλύτερο πρόβλημα, τούτης της εκκρεμότητας -πέραν από το σοκ που δημιουργεί σε παιδιά τρυφερότατης ηλικίας η μεταπήδηση από το ένα σχολείο στο άλλο- είναι, αυτό που όλες οι μελέτες(2) καταγράφουν. Ότι το μισό περίπου ποσοστό της μαθητικής διαρροής στο Γυμνάσιο συντελείται στην Α΄ τάξη του. Ότι ένα μεγάλο ποσοστό παιδιών, που οι τίτλοι τους φτάνουν στο Γυμνάσιο και αποκτούν Αριθμό Μαθητικού Μητρώου, ουδέποτε εμφανίζονται. Ότι ένα εξίσου σημαντικό ποσοστό απόρριψης –το μεγαλύτερο σε όλες τις γυμνασιακές τάξεις- παρατηρείται στην τάξη αυτή.
Θεωρούμε την εγκατάλειψη του σχολείου ως απόρροια της ταξικής διάρθρωσης της κοινωνίας μας. Και το εκπαιδευτικό σύστημα που δεν την αντιμετωπίζει και την αναπαράγει, την εξυπηρετεί! Το σχολείο μας είναι δομημένο ταξικά. Κι αυτό σαφέστερα και απροκάλυπτα φαίνεται στο Λύκειο. Εκεί, εκτός από τη μαθητική διαρροή -που ξαναεμφανίζεται έντονη κατά τη μετάβαση από το Γυμνάσιο στο Λύκειο- έχουμε το πρόβλημα του διπλού σχολικού δικτύου. Του σχολείου (Λυκείου) της Γενικής Παιδείας. Που οδηγεί στα Πανεπιστήμια. Και του άλλου. Της υποβαθμισμένης Τεχνικο-Επαγγελματικής Εκπαίδευσης. Του σχολείου της κατάρτισης. Του σχολείου με τους πολλαπλούς εκπαιδευτικούς και μορφωτικούς περιορισμούς. Τα εμπόδια ανέλιξης. Του σχολείου της χειρωνακτικής εργασίας ή των ολιγοειδικευμένων, πρόωρα αποσχολήσιμων.
Εκπαιδευτικοί προβληματισμοί για τον περιορισμό των αποφοίτων της δευτεροβάθμιας γενικής παιδείας έχουν καταγραφεί από τις αρχές ακόμα του 20ου αιώνα. Εκείνη όμως η πρωτόλεια κριτική είχε ένα σχετικά άλλο περιεχόμενο. Ακουμπούσε στο μονόπλευρο προσανατολισμό και την απόλυτη ροπή του σχολείου στον κλασικισμό(3) . Κι έχει σήμερα εμπεδωθεί. Όπως αποδεκτή έγινε απ’ όλους, η ανάγκη εισαγωγής και διδασκαλίας στο σχολείο, των πολυποίκιλων σύγχρονων επιστημονικών και τεχνικών γνώσεων. Όμως αυτό που ακόμα και σήμερα εξακολουθεί να είναι ζητούμενο, είναι το σχολείο που αρμονικά, χωρίς φραγμούς και αποκλεισμούς θα συνδυάζει τη γενική με την τεχνικο-επαγγελματική εκπαίδευση, τη γενική μόρφωση με τις επιστημονικές και τεχνικές γνώσεις.
Η σοβαρότερη ίσως προσπάθεια σ’ αυτήν την κατεύθυνση ήταν η ίδρυση των Ενιαίων Πολυκλαδικών Λυκείων, το 1985. Στόχος τους, σύμφωνα με τις διακηρύξεις, ήταν να άρουν τον καθιερωμένο διαχωρισμό σε γενική και τεχνικο-επαγγελματική εκπαίδευση. Δεν το κατάφεραν. Οι μαθητές τους, που επιθυμούσαν να συνεχίσουν τις σπουδές τους στα ΑΕΙ, επιλέχτηκε να ενταχθούν σε ίδιες ακριβώς «Δέσμες», με αυτές των Γενικών Λυκείων. Έτσι τα Πολυκλαδικά, ποτέ δεν κατόρθωσαν να υπερβούν τον πειραματικό τους χαρακτήρα. Η αίσθηση της προσωρινότητας που τα συνόδευσε, επιβεβαιώθηκε με την κατάργησή τους έντεκα χρόνια μετά.
Η ελεύθερη πρόσβαση στην ανώτατη βαθμίδα. Ο διάλογος και η ουτοπία
Σήμερα μιλάμε ξανά για το ίδιο παραμύθι. Εθνικούς Διαλόγους έχουμε περάσει πολλούς. Του Κακλαμάνη το ’85. Του Τρίτση το ‘87. Του Κοντογιαννόπουλου και του Σουφλιά το ‘90 – ‘91. Του Γ. Παπανδρέου το ‘96. Του Αρσένη το ’97. Της Μαριέττας… Του Στυλιανίδη…. Του Σπηλιωτόπουλου. Και είμαστε πεπεισμένοι. Ξεπεράσαμε την ουτοπία. Πως με “τους διαλόγους” κάτι μπορεί να αλλάξει. Λέμε, πως χρειάζονται μεγάλες ανακατατάξεις. Πολιτικές και κοινωνικές. Χρειάζονται κοινωνικοί αγώνες και αλλαγή συσχετισμών. Χρειάζεται αλλαγή στη σκέψη των ανθρώπων και στις κυρίαρχες κοινωνικές αξίες.Σήμερα ακούμε ξανά το ίδιο παραμύθι. Το παραμύθι της κατάργησης των εξετάσεων για τα πανεπιστήμια. Της ελεύθερης εισαγωγής. Το ξανακούσαμε. Και βρήκαμε μπροστά μας τη μείωση κατά 10% του αριθμού των εισακτέων επί Τρίτση. Το νιώσαμε καλά με το «Εθνικό Απολυτήριο» του Γ. Παπανδρέου, που ανέλαβε να εφαρμόσει «Η Παιδεία των Ανοιχτών Οριζόντων» του Γ. Αρσένη το 2000. Και το Ενιαίο του Λύκειο. Που χωρούσε μόνο τόσους μαθητές, όσους και οι εισακτέοι των ΑΕΙ. Το αισθανθήκαμε πάλι πρόσφατα με τους περιορισμούς της βάσης του 10.
Οι πολιτικοί ορίζοντες είναι κλειστοί. Ο νέος υπουργός της Παιδείας κάλεσε σε συνάντηση τους προκατόχους του. Για να συνεχίσει την ίδια πορεία. Να μη ξεφύγει. Κι ακόμα! Ο κορυφαίος του ΠΑΣΟΚ, ο κ. Ευάγγελος Βενιζέλος, μας προτείνει(4) ! Το τετραετές πλέον Γυμνάσιο! Και το διετές Λύκειο! Τετραετές Γυμνάσιο, όπου θα τελειώνουν τα αστεία. Θα τελειώνει η υποχρεωτικότητα και η καθολικότητα. Και θα μπαίνουν οι προϋποθέσεις. Για να μπορεί ένα παιδί να συνεχίσει. Στο «κολεγιακού χαρακτήρα» διετές Λύκειο. Όπου οι εκλεκτοί θα ασχολούνται «με μικρό αριθμό (όχι μεγαλύτερο των έξι) μαθημάτων». Με βοηθούς, επισκέπτες καθηγητές και πανεπιστημιακούς δασκάλους. Μια βαθμίδα σαφώς προσδιορισμένη. Μια βαθμίδα των εκλεκτών. Που «θα οδηγεί στα ΑΕΙ όλους τους αποφοίτους» της.
Οι πολιτικοί ορίζοντες είναι κλειστοί. Αν και οι λύσεις για ριζικές αλλαγές έχουν διατυπωθεί. Λύσεις που θα μας έβγαζαν από τα αδιέξοδα. Μια απ’ αυτές, το Ενιαίο Δωδεκάχρονο Υποχρεωτικό Σχολείο. Και η υποχρεωτική δίχρονη προσχολική εκπαίδευση. Για όλα τα παιδιά! Όμως το ερώτημα παραμένει. Ποιος αλήθεια τούτα τα υπερασπίζεται; Και πως; Με δεδομένο τον κατακερματισμένο και αδύναμο εκπαιδευτικό συνδικαλισμό. Την πολυδιάσπαση –οικονομική, ιδεολογική, πολιτική- των εκπαιδευτικών. Τη διαφορετικότητα προσανατολισμού, στόχων και συμφερόντων. Την έλλειψη των πανεκπαιδευτικών κινημάτων.
Μεσ’ στην ασβόλη, ακόμα, των δακρυγόνων. Από την πρόσφατη νεανική έκρηξη. Στοχαζόμαστε και αναστοχαζόμαστε. Ελπίζουμε στη νεανική αμφισβήτηση. Κατανοούμε και αποδεχόμαστε τις διαμαρτυρίες τους. Χωρίς να συμμεριζόμαστε την τυφλή βία. Και αναζητούμε τη διέξοδο. Από τα μεγάλα αδιέξοδα και τις παθογένειες.
---------------------------
1 ΤΑ ΝΕΑ 23/1/09 σελ. 16
2 Αναφερόμαστε στην έρευνα του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου του ΥΠΕΠΘ «Η ΜΑΘΗΤΙΚΗ ΔΙΑΡΡΟΗ ΣΤΗ ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ (2007) σελ. 56. Η έρευνα καταγράφει διαρροή στο Γυμνάσιο 6.09% (δεν φοίτησαν καθόλου στην Α΄ τάξη 3,02% -απορρίφθηκαν στην Α΄ τάξη 2,15%). Βέβαια το συνολικό ποσοστό διαρροής αμφισβητείται σε παλιότερες μελέτες και άρθρα του Μ. Δρεττάκη (μιλά για ποσοστά διαρροής 15% και πάνω) όμως συμφωνεί στα επίμαχα χαρακτηριστικά.
3 Πολύ ενδιαφέρον το παλιό καλό –για την εποχή του- βιβλίο της Ρ. Ιμβριώτη «ΠΑΙΔΕΙΑ και ΚΟΙΝΩΝΙΑ –Ελληνικά Εκπαιδευτικά Προβλήματα» Εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή 1983
4 Άρθρο του στα ΝΕΑ 31/1/09
Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα "ΠΑΤΡΙΣ" τη 1ο/2/2009