Με δεδομένη την αύξηση των απορριμμάτων στις σύγχρονες καταναλωτικές κοινωνίες και την αδυναμία χωροθέτησης νέων ΧΥΤΑ, το πρόβλημα της διαχείρισης τους αναδεικνύεται ως μείζον σε παγκόσμιο επίπεδο.
Με βάση την αναγκαιότητα δραστικής μείωσης του τελικού υπολείμματος και της μετατροπής των Χώρων Υγιειονομικής Ταφής Απορριμμάτων (ΧΥΤΑ) σε Χώρους Υγιειονομικής Ταφής Υπολεμμάτων (ΧΥΤΥ) όπως διατυπώνεται και στην Ευρωπαϊκή νομοθεσία, η θερμική επεξεργασία των απορριμμάτων παρουσιάζεται περίπου ως πανάκεια με «προφανή» (όπως διαφημίζονται) τα οφέλη της μείωσης και ενεργειακής αξιοποίησης. Πίσω από αυτή την θεώρηση βρίσκεται ένα πανίσχυρο διεθνές λόμπυ εταιριών και πολιτικών συμφερόντων που δραστηριοποιείται και στη χώρα μας προσεγγίζοντας τοπικούς άρχοντες και χρηματοδοτώντας «ενημερωτικά ταξίδια» με στόχο την προώθηση των σχετικών επενδύσεων.
Η αλήθεια βέβαια είναι τελείως διαφορετική και τα προβλήματα από την θερμική επεξεργασία απορριμμάτων σε όλες τις εκδοχές της (καύση, πυρόλυση, παραγωγή και καύση R.D.F. κ.λπ.) είναι σοβαρά όπως περιγράφονται παρακάτω:
1. Η καύση δεν είναι συμβατή με τις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης βρισκόμενη στη τελευταία θέση των μεθόδων διαχείρισης σύμφωνα με την ιεράρχηση που κάνει η Ε.Ε. με κριτήριο την μικρότερη επιβάρυνση του περιβάλλοντος. Προηγούνται η μείωση στη πηγή, επαναχρησιμοποίηση, ανακύκλωση, και η κομποστοποίηση του οργανικού μέρους. Στην πράξη η επιλογή της καύσης ακυρώνει ή περιορίζει την ανακύκλωση γιατί απαιτεί μια ικανή ποσότητα ανακυκλώσιμων υλικών (χαρτιού και πλαστικού) για να λειτουργήσει.
2. Η πραγματική μείωση του όγκου των απορριμμάτων μέσω της αποτέφρωσης είναι περίπου 45% για την τέφρα βάσης [1], χωρίς να υπολογίσουμε τις αέριες εκπομπές αλλά και την μεγάλη τοξικότητα των παραγόμενων υλικών με ότι αυτό συνεπάγεται για το περιβάλλον.
3. Η καύση σπαταλά περισσότερη ενέργεια απ’ αυτήν που παράγεται καίγοντας τα απόβλητα. Σχετικές έρευνες αποδεικνύουν ότι η εξοικονομούμενη ενέργεια από υποκατάσταση παρθένων υλικών με ανακυκλωμένα είναι 3-4 φορές μεγαλύτερη από αυτή που παράγεται με την καύση [2].
4. Οι μονάδες θερμικής επεξεργασίας συμβάλουν σημαντικά στο φαινόμενο του θερμοκηπίου και απελευθερώνουν επικίνδυνους ρύπους στο περιβάλλον.
Ακόμα και στην θεωρητική περίπτωση τέλειας καύσης, είναι αναπόφευκτη η παραγωγή τεράστιων ποσοτήτων CO2 (περίπου 600 κιλά για κάθε τόνο) που είναι το κυριότερο αέριο του θερμοκηπίου.
Όμως ακόμα και με την εφαρμογή των πλέον σύγχρονων μεθόδων αντιρρυπαντικής τεχνολογίας, δεν διασφαλίζεται η αποφυγή διαφυγής παραγόμενων αέριων ρύπων (διοξίνες, βαρέα μέταλλα, μικροσωματίδια) ενώ οι υφιστάμενοι έλεγχοι αμφισβητούνται διεθνώς ως προς την μεθοδολογία τους [3]. Από την άλλη είναι γνωστό ότι στη χώρα μας οι όποιοι ελεγκτικοί μηχανισμοί λειτουργούν ελλιπώς και ανεπαρκώς. Σε κάθε περίπτωση όμως όσο μειώνονται οι ρύποι από τις καμινάδες, τόσο αυξάνει η τοξικότητα των υπολειμμάτων (τέφρα βάσης, αιωρούμενη τέφρα, υγρά απόβλητα) καθιστώντας προβληματική την διαχείριση τους.
Μια χωματερή τοξικών είναι μια πανάκριβη υποδομή που όμως δεν διασφαλίζει την μη διαφυγή τοξικών ουσιών στον υδροφόρο ορίζοντα και στο έδαφος όπου μέσω της τροφικής αλυσίδας μπορούν να καταλήξουν στον άνθρωπο. Η χρήση της τέφρας ως οικοδομικού υλικού για την επίστρωση δρόμων, κλπ εγκυμονεί επίσης σοβαρούς κινδύνους Για παράδειγμα στο Νιούκαστλ της Βρετανίας ,όπου χρησιμοποιήθηκε ακόμα και για την επίστρωση σχολικών αυλών, σχετικές μετρήσεις έδειξαν αυξημένες συγκεντρώσεις διοξινών (1900 φορές πάνω) και τοξικών μετάλλων στη περιοχή [4].
5. Τα εργοστάσια καύσης ενοχοποιούνται για συγκεκριμένες επιπτώσεις στην υγεία των εργαζομένων και παροικούντων στη γειτονική τους περιοχή. Σύμφωνα με σχετικές έρευνες, καρκινογενέσεις, δερματικές ανωμαλίες, καρδιαγγειακές νόσοι, νευρολογικές και αναπνευστικές παθήσεις κλπ έχουν βρεθεί σε υψηλότερα του συνήθους ποσοστά σε περιοχές κοντά σε αποτεφρωτήρες σε Ιταλία, Σουηδία, Γαλλία, Γερμανία, Βέλγιο, Βρετανία και Σκωτία [5].
6. Η μεθοδολογία της καύσης είναι μια πανάκριβη τεχνολογία με πολύ υψηλά κόστη εγκατάστασης και λειτουργίας που θα επιβαρύνουν τελικά τους δημότες. Το κόστος της θερμικής επεξεργασίας είναι δύο με τρεις φορές από αυτό της ανακύκλωσης- κομποστοποίησης. Σχετικοί υπολογισμοί για τους ΟΤΑ της Αττικής σε περίπτωση δημιουργίας μονάδας καύσης, υπολογίζουν μια μέση αύξηση στο κόστος διαχείρισης 80 ευρώ/τόνο που σημαίνει μέση αύξηση στα δημοτικά τέλη της τάξης του 42% [6]. Σε αυτό δεν έχει υπολογιστεί το κόστος κατασκευής και λειτουργίας του ΧΥΤΥ των τοξικών αποβλήτων της μονάδας. Και βέβαια είναι σαφές ότι όσο πιο αυστηρό γίνεται το πλαίσιο εφαρμογής μιας τεχνολογίας, όπως είναι η καύση, τόσο πιο μεγάλο είναι το κόστος που συνεπάγεται η επιλογή κατασκευής και λειτουργίας μιας μονάδας καύσης.
Πρέπει να επισημάνουμε ότι η όποια συζήτηση για την καύση σε επίπεδο ΟΤΑ οφείλει να ΕΠΕΤΑΙ της εφαρμογής ενός ολοκληρωμένου προγράμματος διαχείρισης σύμφωνα με τις αρχές της βιωσιμότητας αλλά και τις επιταγές της Ε.Ε. Το πρόγραμμα αυτό περιλαμβάνει κατά σειρά:
Α. Μείωση του όγκου των παραγόμενων απορριμμάτων (π.χ. με τον περιορισμό αγοράς προϊόντων σε συσκευασίες, αλλαγή του καταναλωτικού μας μοντέλου κ.λπ.).
Β. Επαναχρησιμοποίηση- ανάκτηση υλικών (τσάντες μεταφοράς πολλαπλών χρήσεων, επιλογή γυάλινων συσκευασιών που επιστρέφονται κ.λπ.).
Γ. Ανακύκλωση των συσκευασιών με σωστή λειτουργία του συστήματος με τους μπλε κάδους και κέντρα διαλογής σε όλη την Ελλάδα αλλά και την εφαρμογή ειδικών προγραμμάτων για ορυκτέλαια, λάστιχα αυτοκινήτων, ηλεκτρονικές συσκευές κ.λπ.)
Δ. Προώθηση προγραμμάτων οικιακής κομποστοποίησης για τα οργανικά απόβλητα με την παροχή από τους δήμους στους πολίτες ειδικών κάδων (το σύστημα έχει εφαρμοστεί σε Ελευσίνα, Καλαμάτα κ.λπ.).
Ε. Δημιουργία σε επίπεδο Δήμων μονάδων επεξεργασίας του οργανικού μέρους που συλλέγεται από τους κοινούς κάδους (η αναερόβια επεξεργασία παράγει βιοαέριο που μπορεί να αποθηκεύεται και να χρησιμοποιείται ως καύσιμη ύλη, οπότε καλύπτουμε την υποχρέωση για ανάκτηση ενέργειας).
Αν τα παραπάνω συστήματα λειτουργήσουν σε ικανοποιητικό βαθμό μπορούμε να επιτύχουμε μείωση του τελικού υπολείμματος περίπου στο 70% [7]. Η σύσταση του θα είναι κυρίως αδρανή υλικά οπότε η θερμική του επεξεργασία θα είναι ανέφικτη.
Παράρτημα Α.
Νοσοκομειακά μολυσματικά απόβλητα [8].
Από πολλούς θεωρείται μονόδρομος η καύση των μολυσματικών αποβλήτων από νοσοκομεία, εργαστήρια, διαγνωστικά κέντρα κλπ. Στον αποτεφρωτήρα των Άνω Λιοσίων πηγαίνουν 14.000 τόνοι ετησίως εκ των οποίων το 53% παράγεται στην περιοχή Αττικής, και το 14% στην περιοχή της Θεσσαλονίκης. Οι αποτεφρωτήρες μολυσματικών αποβλήτων είναι πηγές εκπομπής διοξινών τόσο σε αέρια μορφή όσο και στο στερεό υπόλειμμα. Οι εναλλακτικές λύσεις για μια ασφαλή διαχείριση των αποβλήτων αυτών μπορεί να είναι τεχνολογίες αποστείρωσης- απολύμανσης με κόστος πολύ μικρότερο από την καύση, με εξαίρεση ένα πολύ μικρό ποσοστό 0,3% (ανατομικά απόβλητα) που μπορεί να καίγονται σε έναν πολύ μικρότερο αποτεφρωτήρα.
Παράρτημα Β
Η εικόνα των εργοστασίων καύσης στο διεθνή χώρο [9]
Στην Ευρώπη σύμφωνα με σχετική έρευνα (1998) υπάρχουν 15 χώρες με την καύση να συμμετέχει σημαντικά σαν ποσοστό στην τελική διάθεση των αποβλήτων τους, 8 χώρες με μονοψήφιο ποσοστό και 12 χώρες (μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα) που δεν έχουν εργοστάσια καύσης.Στην Ε.Ε. τείνει να μειώνεται ή να σταθεροποιείται ο αριθμός των μονάδων καύσης στην συντριπτική πλειοψηφία των χωρών, που έχουν εργοστάσια καύσης, ενώ σε λίγες χώρες (π.χ. Αυστρία, Πορτογαλία και Ισπανία) ο αριθμός των μονάδων καύσης αυξάνει. Στις ΗΠΑ, ενώ οι μονάδες καύσης αυξάνονταν συνεχώς από το 1885 μέχρι το 1990, όπου πλησίασαν τις 190 μονάδες, από το 1990 άρχισε να μειώνεται ο αριθμός τους και το 2002 έφθασαν τις 107 μονάδες. Ακόμη πιο εντυπωσιακή ήταν η μείωση στους αποτεφρωτήρες των νοσοκομειακών αποβλήτων στις ΗΠΑ, όπου από τους 6.200 αποτεφρωτήρες το 1988 φθάσαμε στους 115 του 2003 (GAIA, 2003).
Παραπομπές
[1] Allsopp M, Costner P, Johnston P, (2001). Incineration and human health. State of knowledge of the impacts of waste incinerators on human health. Greenpeace Research Laboratories. University of Exeter, UK. (p.7).
[2] GREENPEACE, Στ. Ψωμάς, (2005). Καύση αποβλήτων: Ακριβή-Αναποτελεσματική- Επικίνδυνη (σ.17).
[3] Στο πιο σύγχρονο εργοστάσιο καύσης απορριμμάτων της Ολλανδίας, για παράδειγμα, το σύστημα αντιρρύπανσης βρέθηκε εκτός λειτουργίας στο 10% του χρόνου, σύμφωνα με δηλώσεις της ίδιας της εταιρίας που το διαχειρίζεται. Στη Βρετανία, έρευνα της Greenpeace έδειξε ότι όλα ανεξαιρέτως τα εργοστάσια καύσης απορριμμάτων ξεπερνούν τα θεσμοθετημένα όρια και μάλιστα πολλές φορές το χρόνο ( GREENPEACE, Στ.Ψωμάς, 2005, σελ 13).
[4] GREENPEACE, Στ.Ψωμάς, 2005, σελ 14.
[5] Allsopp M., Costner P., Johnston P., (2001), p.8-10.
[6] Φίλιππος Κιρκίτσος, Πρόεδρος της Οικολογικής Εταιρίας Ανακύκλωσης Καύση αποβλήτων, μια ακριβή τεχνολογία, περιοδικό «Ανακύκλωση» τ.55
[7] Γεράσιμος Λυμπεράτος, καθηγητής στο Τμ. Χημικών Μηχανικών, Πανεπιστήμιο Πατρών, εισήγηση σε εκδήλωση της ΟΙΚΙΠΑ.
[8] GREENPEACE, Στ.Ψωμάς, 2005, σελ 32.
[9] Φίλιππος Κιρκίτσος, το Παρόν και το Μέλλον Της Καύσης, περιοδικό «Ανακύκλωση» τ.55.
Κείμενο του Γιώργου Βασιλακόπουλου
(Φυσικού, μέλους της Οικολογικής Κίνησης Πάτρας)
(Φυσικού, μέλους της Οικολογικής Κίνησης Πάτρας)